Mariakerk

Mariaplaats

Mariakerk
source: Pieter Jansz. Saenredam (1597–1665), 1662 (1636) - Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam, inv.nr. OK 1765

Mariakerk

Mariaplaats

De Haarlemse schilder Pieter Saenredam, die een speciale belangstelling voor kerkgebouwen had, bracht in 1636 enkele maanden in de stad Utrecht door. Hier tekende hij onder andere de Mariakerk, de grootste van de Utrechtse romaanse kapittelkerken, die aan aan het eind van de twaalfde eeuw werd gebouwd. Naar deze tekening maakte hij in 1662 een schilderij dat een exacte weergave is van het stadsbeeld uit 1636, al heeft hij een paar bomen en een tegen de kerk gebouwde schuur weggelaten.

readMore

Saenredam stond in de uiterste noordwesthoek van de Mariaplaats, in de buurt van de tegenwoordige Catharijnebrug. Vanaf dit punt zijn nog steeds de torens van de Buurkerk en de Domkerk te zien die boven de huizen uitsteken. De kerk is allang verdwenen. Op die plaats staat nu het Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen.

Het kerkgebouw is bijzonder gedetailleerd weergeven. Het is geheel opgetrokken uit tufsteen, het bouwmateriaal dat werd gebruikt voordat in de veertiende eeuw de baksteenfabricage op gang kwam. Het huis met de trapgevel is dan ook later aan de noordzijde van de kerk gebouwd. Op de kruising van het schip en het transept staat een vieringtoren in de vorm van een kleine kruiskerk met een achthoekige lantaarn. Daarachter bevond zich het grote gotische koor. Dat is vanuit deze positie niet zichtbaar.

De westgevel van de kerk met het roosvenster is door ruimtegebrek zowel op de tekening als op het schilderij wat gedrongen weergegeven. Het lijkt alsof de toren erachter staat in plaats van op de zuidwesthoek van de voorgevel (rechts). Oorspronkelijk stond er ook een toren op de andere hoek. Die is echter in 1576 door de Spaanse bezetters van kasteel Vredenburg kapotgeschoten. Het restant van de toren is op het schilderij te herkennen aan de boom die er op groeit.

Links wordt het plein begrensd door de tuinmuren van de huizen van de kanunniken van St. Marie die door middel van een poort te bereiken waren. In een van deze huizen heeft van 1539 tot 1562 Jan van Scorel gewoond, een kanunnik en kunstenaar die ook een aantal decoratieve onderdelen in het interieur van de Mariakerk heeft ontworpen. De huizen aan de oostkant van het plein, op de achtergrond, hoorden niet allemaal aan kanunniken van de Mariakerk. Het huis rechts voor de Domtoren was in de vijftiende eeuw gebouwd als ‘zomerhuis’ van het huis Zoudenbalch aan de Donkerstraat waarvan het dak gedeeltelijk tussen de twee kerktorens zichtbaar is. Het is duidelijk te zien dat de Domtoren vroeger beschilderd is geweest in een lichte zandsteenkleur terwijl de verdiept liggende nissen steenrood waren geschilderd.

De Mariakerk is in 1814 gesloopt met uitzondering van het koor. Dat deed inmiddels dienst als concertzaal, de voorloper van de grote zaal in het Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen, waarvoor het dertig jaar later plaats moest maken. Wat nog resteert van de eens zo indrukwekkende Mariakerk is een gedeelte van de pandhof die er aan de zuidzijde (rechts buiten beeld) tegenaan gebouwd was.

exploreArea