Lutherse Kerk

Hamburgerstraat 9

Lutherse Kerk
source: Jan de Beijer (1703-1780), 1747 - Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam, inv.nr. MB 1148

Lutherse Kerk

Hamburgerstraat 9

In de Hamburgerstraat, tussen de Lange Nieuwstraat en de Oudegracht, steekt de gevel van de Lutherse Kerk hoog boven de naastgelegen woonhuizen uit. De gevel dateert uit 1745 zoals het jaartal boven de ingang aangeeft. Dit was niet de eerste behuizing van de Lutherse gemeente in Utrecht. Omdat niet-calvinistische protestanten hun godsdienst niet openlijk mochten belijden, kwamen de Lutheranen in het geheim bijeen. Eerst hadden zij de beschikking over een woonhuis aan de Lijnmarkt en later over enkele huizen aan de Strosteeg bij de Springweg die tot schuilkerk werden verbouwd. Deze werd in de loop van de achttiende eeuw te klein.

readMore

In 1743 stond de vroedschap de kapel van het voormalige ‘Abraham Doleklooster’ af aan de Lutheranen. Dit vrouwenklooster, het St. Ursulaconvent, was in 1412 gesticht door Abraham Dole, een voorname burger die veel belangstelling had voor de Moderne Devotie, een religieuze beweging die streefde naar de herleving van het oorspronkelijke Christendom. De huizen die vóór de kapel aan de Hamburgerstraat lagen werden aangekocht evenals een nabijgelegen stal en een koetshuis zodat de kapel niet alleen verbouwd kon worden maar ook vergroot tot een kerkgebouw van enige omvang. Het ontwerp was van de Amsterdamse architect Jac Cloppenburg. Opvallend aan dit gebouw, dat niet meer als schuilkerk in een woonhuis hoefde te worden verstopt, is de voorgevel aan de Hamburgerstraat met de forse gevelbekroning in Lodewijk XIV stijl. De Lutheranen mochten nu wel openlijk hun godsdienst belijden maar ze mochten zich niet laten horen door middel van klokgelui. In 1795 werd deze beperking opgeheven.

Jan de Beijer tekende de Hamburgerstraat met de Lutherse Kerk toen hij in 1746, een jaar na de inwijding, in Utrecht was. Een jaar later maakte hij een uitgewerkte tekening in kleur van dit stadsgezicht. Het is duidelijk te zien dat de kerk is ingeklemd tussen bestaande woonhuizen. Rechts staat een huis dat nog een houten gevel heeft. Dit was een van de laatste van zijn soort in Utrecht. Houten gevels waren in de middeleeuwen algemeen gangbaar. Daarna bleef men nog lang in deze vorm bouwen omdat een houten gevel gemakkelijker was aan te passen dan een stenen. Het stadsbestuur wilde dit tegengaan vanwege het brandgevaar. Halverwege de achttiende eeuw waren de laatste houten gevels in Utrecht verdwenen.

Achter de huizen tussen de kerk en het huis met de houten gevel is een gedeelte te zien van het dak met het klokkentorentje van de vroegere kloosterkapel. Of er ook klokken in dit torentje hingen is op de tekening niet te zien. Als ze er al hingen, mochten ze in die tijd niet geluid worden. Jan de Beijer heeft de Lutherse Kerk afgebeeld met kerkgangers die naar binnen gaan om een dienst bij te wonen. Sommigen zijn zojuist door hun koetsier afgezet. De Lutherse kerk is nog steeds in gebruik als godshuis van de Lutheranen in Utrecht.

exploreArea