Huis van Marie Anne Tellegen

Maliebaan 72

Huis van Marie Anne Tellegen
Maliebaan 72bis in 1969. Het huis van Marie Anne Tellegen is het meest linker huis.source: Afkomstig uit Het Utrechts Archief (nr. 20636). Fotograaf: G.J.C.A. Smilda

Huis van Marie Anne Tellegen

Maliebaan 72, Utrecht

Dit was het huis van meester Marie Anne Tellegen, jurist, feministe, afdelingschef bij de gemeente Utrecht, verzetsleider en eerste vrouwelijke directeur van het Kabinet van de Koningin. Tellegen was een taaie tante en harde werker, die goed was in wat ze deed, maar soms afstandelijk overkwam met haar strenge blik en strakke donkere knotje. Tegelijkertijd ontving ze haar visite thuis graag liggend op haar divan. Tellegen werd geboren in Arnhem en ging rechten studeren in Utrecht, waarna ze bij de gemeente Utrecht ging werken. Ze was een ongetrouwde, werkende vrouw met een leidinggevende positie, uitzonderlijk voor haar tijd. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak was Tellegen afdelingshoofd Maatschappelijke Aangelegenheden, en praktisch de rechterhand van burgemeester Gerhard ter Pelkwijk. Al vanaf het begin ging Tellegen in verzet. Ze hielp onderdak zoeken voor onderduikers en ze zorgde ervoor dat voedselbonnen werden rondgebracht, maar bovenal bracht ze via haar netwerken in de gemeente de juiste mensen met elkaar in contact. Later was ze het enige vrouwelijke lid van het Nationaal Comité van Verzet en speelde ze een belangrijke rol in de nationale spoorwegstaking in 1944, waardoor er tot de Bevrijding geen treinen meer in Nederland reden. Tellegen opereerde in het verzet onder de naam Dr. Max, waarbij de M en A stonden voor Marie Anne en de X voor 'onbekend'. Tellegen was voor de duvel niet bang, en voor de Duitse geheime dienst trouwens ook niet. Die hadden namelijk hun hoofdkantoor naast haar huis.
Weten hoe het afloopt met Marie Anne Tellegen? Lees meer over haar verhaal hieronder.

De ongrijpbare en onbevreesde Dr. Max

location: Huis van Marie Anne Tellegen

Op het stadhuis en ondergronds

Groepsfoto van de afdelingschefs van de gemeente Utrecht in 1934. Het is wel duidelijk wie Marie Anne Tellegen is…
Groepsfoto van de afdelingschefs van de gemeente Utrecht in 1934. Het is wel duidelijk wie Marie Anne Tellegen is…source: Afkomstig uit Het Utrechts Archief (nr. 104681).

Op het stadhuis en ondergronds

Marie Anne Tellegen werkte samen met burgemeester Gerhard ter Pelkwijk nog tot en met 1942 op het stadhuis. Ze gebruikte het netwerk, de kennis ende  positie die ze als belangrijke medewerker van de gemeente had om het verzet te steunen. Burgemeester Ter Pelkwijk was ook anti-Duits, maar hij collaboreerde wel. Ter Pelkwijk trad niet af, juist om de Duitse bezetter zoveel mogelijk tegen te werken en de komst van een volledig samenwerkende NSB-burgemeester te voorkomen. Zo weigerde hij bijvoorbeeld anti-Joodse films te subsidiëren en probeerde hij de vordering van Utrechtse kerkklokken te blokkeren. Tellegen ondersteunde hem hierin. Toen Ter Pelkwijk in 1942 werd ontslagen, vertrok Tellegen ook. Ze dook volledig in de illegaliteit en transformeerde in de mysterieuze Dr. Max. 

Kat- en muisspel

Het kantoor van de Sicherheitsdienst op Maliebaan 74.
Het kantoor van de Sicherheitsdienst op Maliebaan 74.source: Afkomstig uit Het Utrechts Archief (nr. 603100). Fotograaf: G.J. Lauwers

Kat- en muisspel

Tellegen werkte als Dr. Max vanuit haar huis, een bovenwoning op de Maliebaan, nummer 72bis. Haar buurman was de beruchte Sicherheitspolizei (SiPo), de Duitse geheime politie die fel jacht maakte op het verzet. Het was enorm riskant, maar ook nuttig. Als Dr. Max zag dat een verzetslid bij haar buren naar binnen werd gebracht, kon ze snel de rest van het netwerk op de hoogte brengen van de arrestatie. Zo bleven andere verzetsleden veilig als een gearresteerd verzetslid na fysieke en mentale marteling bezweek en begon met praten. Naast haar activiteiten in de stad Utrecht was Dr. Max lid van het Nationaal Comité van Verzet, opnieuw als enige vrouw. Ook speelde ze een belangrijke rol in de organisatie van de nationale spoorwegstaking, die liep van september 1944 tot de Bevrijding. Nergens reden meer treinen, 30.000 spoorwegmedewerkers moesten onderduiken en worden voorzien van (vervalste) voedselbonnen. Hun gezinnen verloren hun inkomen en moesten ook onderhouden en veilig gehouden worden. Dr. Max hielp hieraan mee. De SiPo wilde Dr. Max maar wat graag in handen hebben, maar was compleet blind voor het feit dat het doelwit een vrouw was en notabene naast het hoofdkantoor woonde en opereerde. Toen de agenten van de SiPo uiteindelijk beseften wie ze moesten hebben, was Tellegen al ondergedoken in de Brigittenstraat. Ze hebben haar nooit te pakken gekregen.

Na de oorlog

Marie Anne Tellegen op de trappen van paleis Soestdijk als directeur van het Kabinet van de Koningin, op 2 september 1952.<br />
Op die dag werden de nieuwe ministers ontvangen en beëdigd door koningin Juliana.<br />
Marie Anne Tellegen op de trappen van paleis Soestdijk als directeur van het Kabinet van de Koningin, op 2 september 1952.
Op die dag werden de nieuwe ministers ontvangen en beëdigd door koningin Juliana.
source: Collectie Nationaal Archief, 2.24.01.09. Fotograaf: Joop van Bilsen, Anefo

Na de oorlog

Na de oorlog werd Marie Anne Tellegen de eerste vrouwelijke directeur van het Kabinet der Koningin. Het Kabinet is het secretariaat van het staatshoofd. Het Kabinet regelt onder andere de communicatie tussen het staatshoofd, destijds de koningin, en de ministers. Tellegen begon met werken voor koningin Wilhelmina en zou later Juliana bijstaan. Koningin Wilhelmina vond Tellegen fantastisch, ze noemde haar ‘een kei’. Ook de latere koningin Juliana was erg op Marie Anne gesteld, ze hadden een hartelijke band en schreven elkaar brieven met informele aanhef. Marie Anne Tellegen streed de rest van haar leven om meer vrouwen op belangrijke plekken te laten werken, met succes! Ze deed achter de schermen een goed voor woordje voor vrouwen om ze in bepaalde functies benoemd te krijgen. Ook speelde ze een rol in de deelname van een vrouw in de afvaardiging naar de eerste Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Tellegen ging in 1959 met pensioen, waarna ze zich bezighield met het werk van de door haar zeer geliefde achttiende-eeuwse schrijfster Belle van Zuylen. Marie Anne Tellegen overleed in 1976 op 82-jarige leeftijd.

storyFeedbackQuestion

exploreArea